Piękny cmentarz niszczeje

Początek listopada 2018. Wyjątkowo ciepły, jesienny dzień. Przy drodze prowadzącej z Pniew do Kwilcza nietypowe widowisko. Kilka osób ubranych w dziewiętnastowieczne stroje kręci się przy starym cmentarzu. O co może chodzić? Okazuje się, że grupka zapaleńców organizuje grę terenową… na cmentarzu. Pomysł może niezwykły, ale chętnych do udziału nie zabrakło. Kilkanaście osób z zainteresowaniem słuchało opowieści o historii tego miejsca i pochowanych tu ludziach, a potem rozwiązywało przygotowane dla nich zadania.

Gra terenowa i warsztaty epigraficzne w Orzeszkowie, listopad 2018.

Tak zaczęła się nasza przygoda z Orzeszkowem. Ten zabytkowy kalwiński cmentarz niszczał przez wiele lat. W latach 80-tych XX wieku utworzono tu lapidarium, odnowiono niektóre nagrobki. Potem jednak znów miejsce popadło w zapomnienie. Niektórzy nawet mówili, że to nie jest polski cmentarz i nie warto się nim zajmować. Ale my wiedzieliśmy, że warto. 

Prawda jest taka, że na cmentarzu leżą ludzie różnych narodowości: Polacy, Niemcy, a nawet Szwajcarka. Bo w czasach, gdy cmentarz ten funkcjonował, na ziemiach polskich współistniały ze sobą różne wyznania i narody. I, wbrew powszechnemu przekonaniu, nie każdy Polak był katolikiem. Ale to też miejsce, które jest świadkiem polskich dążeń niepodległościowych – leżą tu np. powstańcy i działacze okresu Wiosny Ludów. Takim działaczem był nawet pastor, Jan Wilhelm Kassyusz. 

Obelisk Jana Wilhelma Kassyusza w Orzeszkowie.

Dlatego jako organizacja weszliśmy we współpracę z Parafią Ewangelicko-Reformowaną w Zelowie, czyli właścicielem cmentarza.Chcieliśmy na początku dokładnie udokumentować, ale też wypromować to miejsce. Pokazać ludziom, jak ciekawe historie kryją się za tą starą, zniszczoną bramą, którą pewnie nieraz mijali,na przykład jadąc do pracy. We współpracy z Centrum Kultury i Edukacji w Kwilczu udało nam się wydać książkę. A dzięki dotacji z Narodowego Centrum Kultury zorganizowaliśmy grę terenową.

Dlaczego najpierw badanie? Bo zanim przystąpi się do pracy, trzeba wiedzieć co, jaki po co chcemy zrobić. Staramy się podkreślać, że zabytkowe cmentarze to nie tylko nagrobki, ale też roślinność. Była ona sadzona celowo, dużo obficiej niż na dzisiejszych cmentarzach komunalnych. To wszechobecne bluszcze, barwinki, starodrzew – dęby, czy lipy, które pamiętają czasy sprzed 150, czy 200 lat. Dlatego wykonaliśmy dokładną inwentaryzację nagrobków, a także za prosiliśmy do współpracy botaników, którzy przeprowadzili inwentaryzację roślinności. Opisaliśmy też biografie pochowanych tu osób.

Książka jest dostępna za darmo – tutaj: https://www.academia.edu/38013560/Cmentarz_w_Orzeszkowie_%C5%9Bwiadek_historii_walk_o_niepodleg%C5%82o%C5%9B%C4%87

Prace porządkowe na cmentarzu w Orzeszkowie, kwiecień 2019.

Zaczęło się też zbieranie funduszy – na renowację nagrobków i pielęgnację roślinności. Jest to obiekt zabytkowy, więc prace takie muszą być przeprowadzane przez osoby z odpowiednimi uprawnieniami. A to niestety kosztuje. Od kilku do nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych za jeden nagrobek. Pomagaliśmy Parafii w składaniu wniosków o dotacje do podmiotów publicznych. Pierwszy wniosek, złożony do ministerstwa kultury, niestety został odrzucony. W listopadzie 2018 r. po raz pierwszy zorganizowaliśmy zbiórkę publiczną na rzecz Orzeszkowa. Cztery dni spędzone na cmentarzu na poznańskim Miłostowie dały rezultat w postaci ponad 2300 zł. Wystarczyło to na wsparcie Parafii przy sfinansowaniu prac pielęgnacji roślinności. Dzięki współpracy kilku podmiotów, m.in. Gminy Kwilcz, sołectwa Orzeszkowo, czy Centrum Kultury udaje się też organizować coroczne prace porządkowe na cmentarzu. W 2019 r. Parafia otrzymała dofinansowanie na renowację nagrobka Kurnatowskich. A dzięki naszej kolejnej zbiórce i wsparciu Parafii Ewangelicko-Reformowanej w Warszawie w 2020 r. odnowiono nagrobek ks. Karola Diehla. Widać było pierwsze efekty wspólnych działań.

Nagrobek rodziny Kurnatowskich w Orzeszkowie.

Zbiórka na rzecz cmentarza w Orzeszkowie, listopad 2018.

Niestety, to wszystko kropla w morzu potrzeb. Większość nagrobków nadal jest zniszczona, ogrodzenie również wymaga renowacji. Warto byłoby także postawić nową tablicę informacyjną. Co jakiś czas ktoś zwraca uwagę na ten cmentarz, zamieszczając na przykład relację w mediach społecznościowych. Cieszy nas to bardzo, bo oznacza, że nie tylko nam zależy na tym miejscu. Jednak często zobaczyć można komentarz: „miejsce zapomniane i bardzo zaniedbane”. Robimy, co możemy. Ale sami nie damy rady. Nasze stowarzyszenie jako mała organizacja, ma ograniczone moce przerobowe. Działamy przede wszystkim wolontariacko, niejednokrotnie też wydawaliśmy własne pieniądze na przejazdy, czy wydruk ulotek. Wszystkie pieniądze ze zbiórek przekazujemy Parafii bezpośrednio na renowację cmentarza. Jednak w 2021 r. podjęliśmy kolejne wyzwanie – pieniądze z zeszłorocznej zbiórki internetowej, z której zebrało się 1325 zł, przeznaczyliśmy na realizację filmu. Będzie on opublikowany już niedługo. Liczymy na to, że w ten sposób dotrzemy do większej liczby osób, które pomogą nam w działaniach na rzecz tego cmentarza. 

Pierwsze zdjęcia do filmu, lipiec 2021.

Dlaczego warto? Coraz mniej jest miejsc takich jak to. W Wielkopolsce bardzo niewiele cmentarzy ewangelickich zachowało się w dobrym stanie. A tu mamy nie tylko reprezentacyjne nagrobki, ale też niesamowite historie o ludziach, którzy tu mieszkali. Możecie o nich przeczytać w naszej książce. Poza tym rośnie tu piękny starodrzew i inne cenne rośliny, które nadają charakter temu miejscu. Jeśli zadbamy o nie, może się stać lokalną perełką, prawdziwą atrakcją turystyczną. Takie miejsca uczą też tolerancji dla innych wyznań i kultur. Świadomość, że współistniały one na ziemiach polskich i zostawiły po sobie cenne dziedzictwo, może pomóc w zrozumieniu tego, jakie wartości niesie ze sobą taka różnorodność.

Dlatego prosimy o wsparcie naszych działań. Nawet niewielka kwota robi różnicę! Jeśli uważasz, że warto ocalić zabytkowy cmentarz w Orzeszkowie dla przyszłych pokoleń, dorzuć się do naszej zbiórki :-) Może to być 50 zł, 20 zł lub nawet 5 zł. Będziemy też wdzięczni za udostępnienie informacji o tej zbiórce!

ZA WSZYSTKIE WPŁATY SERDECZNIE DZIĘKUJEMY!!!

Nagrobki na cmentarzu w Orzeszkowie.

Więcej o nas i o cmentarzu w Orzeszkowie:

https://www.facebook.com/StowarzyszenieKoimeterion/  

https://www.koimeterion.org/orzeszkowo