Listy z tomaszowskiego getta

Listy z tomaszowskiego getta to projekt publikacji i edycji krytycznej listów pisanych przez dziewiętnastoletniego Izraela Aljuche Orenbacha do jego dziewczyny Edith Blau. Izrael zwany Lutkiem pisał nieprzerwanie listy z Tomaszowa Mazowieckiego do Minden w latach 1939-1942. Pisał w języku polskim, Edith natomiast odpisywała mu w języku niemieckim. Lutek poznał ją i pokochał, mieszkając w latach trzydziestych w Bydgoszczy.

W swoich listach Lutek opisuje życie w getcie, koncentruje się przede wszystkim na działalności artystycznej, jaką prowadził. Wraz z przyjaciółmi założył w getcie teatr oraz koło artystów.

Czasem się trafi taka chwila, kiedy myśli lecą od Ciebie do poezji i od poezji do Ciebie i kiedy gra we mnie jakaś muzyka, albo kiedy przypomina mi się teatr (teatr, teatr!) i zaczynam grać przed samym sobą. Raz był miły nastrój. Zebraliśmy się wieczorem u jednej koleżanki (...) Fredek grał sentymentalne tanga. W pokoju było zupełnie ciemno i kilka par tańczyło. Powoli przesuwały się czarne sylwetki przed oknami i to mi stwarzało niezwykle smutny obraz. Cały tragizm młodzieży żyd. przedstawiał mi się w tych sylwetkach. Czy będzie nam kiedyś naprawdę wesoło? Czy już zawsze zostanie w nas to piętno wojny, ten smutek głęboki, który naprawdę wychodzi tylko w pewnych chwilach, tylko w chwilach nastroju. Wszyscy się maskujemy.

[List z dnia 3 września 1940 roku]

[zdjęcie Izraela Aljuche Orenbacha ze zbiorów Muzeum Pamięci Holokaustu w Waszyngtonie, Edith Brandon Collection https://collections.ushmm.org/search/catalog/pa1180148]

Musisz wiedzieć, że nasz „teatr” zdobył nadzwyczajne powodzenie w Tomaszowie. Ludzie są po prostu zachwyceni. Ostatnia rewia idzie już piąty raz! Bella, Fredek i ja jesteśmy najpopularniejszą trójką w mieście Wszyscy radzą mi zostać aktorem. Musisz wiedzieć, że mamy tu dużo inteligencji i artystów (przeważnie z Łodzi) i to jest nawet dość przyjemne słyszeć takie pochwały z ich strony. 

[List z dnia 4 marca 1941 roku]

[rysunek autorstwa Izraela Aljuche Orenbacha ze zbiorów Muzeum Pamięci Holokaustu w Waszyngtonie, Edith Brandon Collection https://collections.ushmm.org/search/catalog/pa1180149]

Książka o tytule Sen o teatrze. Listy z tomaszowskiego getta będzie zawierała wszystkie zachowane listy (około stu) i rysunki Lutka Orenbacha (siedemnaście karykatur, autokarykaturę, rysunek okładki notatnika), jak również obszerny wstęp poświęcony tomaszowskiemu gettu i wzbogacony archiwalnymi fotografiami. Książkę przygotuje                 dr Justyna Biernat, która otrzymała zgodę na publikację i edycję krytyczną listów z Muzeum Pamięci Holokaustu w Waszyngtonie. Korespondencja znajdująca się w Muzeum należy do Zbiorów Edith Brandon, adresatki listów. 

Fundacja Pasaże Pamięci otrzymała dofinansowanie w ramach konkursu grantowego Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny. Dofinansowanie pokryje część kosztów publikacji.

Fundacja zwraca się z prośbą o wsparcie publikacji i dziękuje wszystkim darczyńcom za wspólne dzieło ochrony wielokulturowego dziedzictwa Tomaszowa Mazowieckiego.  

Zebrane środki finansowe zostaną przeznaczone na publikację listów: redakcję i korektę tekstu, opracowanie graficzne, druk. Publikacja będzie miała miejsce w tym roku.

W tytułowym filmie wykorzystano zdjęcia Tomaszowa Mazowieckiego ze zbiorów Wiesława Strzeleckiego oraz nagranie autorstwa Mai Miro i Marii Ka 

[Maria Ka: narracja, klawisze, wokal, looper głosowy
Maja Miro: flet poprzeczny, futujara, looper                                                                                   Głosu użyczyła Maria Ka]   

Szczegóły projektu:

http://pasazepamieci.pl/pl/sen-o-teatrze/ 

Książce i zbiórce patronują: